زمین آبی برای بخشیدن ندارد/ خشکسالی حاصل مدیریت نادرست

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: کم آبی یا خشکسالی بلایی که در بازه زمانی طولانی رخ می‌دهد، موضوع جدیدی در کشور ما نیست و اثرات مخرب آن بسیار شدیدتر از حوادث طبیعی دیگر است و به وضوح می‌توان گفت، یک تهدید بزرگ برای به هم خوردن تعادل زندگی بشری محسوب می‌شود.

چالش کم آبی، پدیده‌ای که به نظر می‌رسد ماحصل روند طولانی مدت بی توجهی یا کم‌توجهی است و اینکه متولیان این مسئله با تکیه به این کلیدواژه بخواهند کاستی‌های مدیریتی خود را بپوشانند برای کسی قابل قبول نیست.

اردبیل سرزمین چشمه‌های بهشتی که آوازه شهرت جهانی دارد با دارا بودن یک هزار و ۷۰۰ روستا به گفته کارشناسان حدود ۷۰۰ روستا با کمبود بحران آب مواجه است و این روزها نیز همین قصه تکراری و عدم توجه مسئولین صدای اعتراضات بسیاری از مردم روستاها و عشایر را در آورده است و اگر برنامه ریزی و مدیریت صحیحی انجام نشود هر روز بر دامنه مشکلات آبی در استان افزوده خواهد شد.

پدیده شوم کمبود آب و عوارض ناشی از آن از یک سو و خشکسالی مدیریتی از سوی دیگر استان اردبیل را در مسیر بحرانی جدی قرار داده است و عبور از این بحران مدیریت و برنامه ریزی کارآمد را می‌طلبد که در این راستا به گفتگو با تنی چند از کارشناسان حوزه آب پرداختیم.

عدم تطابق جغرافیایی و زمانی؛ عمده دلیل کم آبی

حمید فضایلی، کارشناس امور آب استان اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اهمیت آب اظهار کرد: هرچه بر جمعیت جهان افزوده شود، آب به عنوان یک ماده حیاتی و پر اهمیت دلیل بسیاری از منازعات بین المللی خواهد بود و هم اکنون هم در سطح بین الملل تنش‌های بسیاری به خاطر کم آبی اتفاق افتاده و در آینده بیشتر خواهد شد.

وی با بیان اینکه عدم تطابق جغرافیایی و زمانی بین تقاضا و دستیابی به آب شیرین دلیل عمده کم آبی جهانی است، گفت: افزایش جمعیت جهان، ارتقا و بهبود استانداردهای زندگی، تغییر الگوی مصرف و توسعه آبیاری کشاورزی، اصلی ترین دلایل افزایش جهانی تقاضای آب است.

کارشناس امور آب استان با بیان اینکه علاوه بر بحث کمیت در بحران آب، یکی دیگر از مسائل چالشی که رفته رفته پر رنگ تر از گذشته می‌شود، مسائل کیفی در منابع آب است، گفت: با گسترش شهرنشینی و توسعه صنایع، آلاینده‌های مختلفی وارد منابع آب می‌شود که بایستی با راهکارهای مختلف علمی و فنی در این خصوص چاره اندیشی شود.

فضایلی با بیان اینکه متأسفانه ایران از لحاظ ثروت آبی شرایط مناسبی ندارد و نیاز است به موضوع سازگاری با کم آبی اهمیت بیشتری بدهیم، گفت: شرکت‌های دانش بنیان به عنوان بازوان علمی صنعت و آموزش و پرورش در طرح مسئله آب و چالش‌های مربوط به آن می‌توانند نقش بسیار مؤثری داشته باشند.

وی ادامه داد: با توجه به شرایط منابع آبی کشورمان، آب باید نقش کاتالیزور توسعه را داشته باشد و نه موتور توسعه و این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که ما خودمان را با طبیعت تطبیق دهیم.

کارشناس امور آب در رابطه با سوق دادن مردم به سمت کاهش مصرف آب افزود: بیلان منابع و مصارف منابع آبی نشان می‌دهد که کاهش مصرف و صرفه جویی در نهایت اتفاق نمی‌افتد و این موضوع یک هشدار است و نیاز به همفکری و همکاری بیشتری بین مردم و دستگاه‌های اجرایی دارد و باید همه ذی‌نفعان شامل بخش صنعت، کشاورزی و شرب در تصمیم گیری های آبی نقش ایفا کنند.

فضایلی، کارشناس امور آب نیز در رابطه با راهکار علمی افزود: کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی از طریق توسعه صنعت و تأمین معیشت بخشی از کشاورزان از این طریق و محدود کردن کشاورزی تا حد تأمین امنیت غذایی، باید سه موضوع تأمین امنیت آبی، امنیت غذایی و امنیت انرژی را با هم در نظر بگیریم تا به حالت نرمال و متعادل برسیم.

خالی شدن ۶۵ درصد سدهای اردبیل و تهدید کم‌آبی

پدیده خشکسالی به عنوان یک پدیده اقلیمی به شدت بر همه جوانب فعالیت‌های بشری تأثیر می‌گذارد در حالی که مطالعات انجام شده در رابطه با این پدیده بر اساس روش‌های مناسب بسیار کم است.

بنا به عقیده کارشناسان در شرایط رو به بحران آب در این استان باید اقدامات پیشگیرانه و علمی برای تأمین آب مورد نیاز در کشاورزی، مصارف خانگی، جبران ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی و مدیریت مصرف صحیح انجام شود.

داور بستام دیگر کارشناس مسائل امور آب استان اردبیل با اشاره به خالی شدن ۶۵ درصدی سدهای استان اظهار کرد: با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی در بسیاری از نقاط استان، خشکسالی یک تهدید حتمی و اجتناب ناپذیر است و بی درنگ عنصر آب را کمیاب و چرخه آبی را شدیداً مختل می‌کند ابتدا خشکسالی آبی و سپس با تشدید نیاز آبی و استرس فزاینده گیاهی، خشکسالی زراعی را به دنبال دارد.

وی افزود: کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری و متعاقب آن کاهش یا افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی و نیز حجم ذخیره آب در پشت سدهای استان سایه سنگین خشکسالی از نوع متوسط یا شدید را بر سر این استان انداخته و بهترین راهکار برای مقابله با شرایط ایجاد شده، مدیریت مصرف آب در دو بخش شرب و کشاورزی است.

بستام با بیان اینکه بخش کشاورزی به عنوان بزرگترین مصرف کننده آب حدود ۹۰ درصد منابع آبی استان اعم از زیرزمینی و سطحی را مصرف می‌کنند، گفت: مهمترین راهکارهای مدیریتی، مدیریت و هدایت الگوی کشت زراعی به سمت الگوهای کشت کم مصرف، استفاده از گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی و آموزش و اطلاع رسانی دائمی به مردم است.

وی افزود: تدوین قوانین جدید به جای قانون توزیع عادلانه با بهره‌گیری از پتانسیل اسناد بالادستی و با محوریت مدیریت یکپارچه منابع آب، ایجاد کمیسیون یا کمیته حکمرانی، ذیل نهاد تنظیم‌گر شورای عالی آب برای پیگیری و تثبیت عناصر سه‌گانه حقوقی حکمرانی آب در نظام مدیریت آب کشور و ایجاد قانون اطلاع‌رسانی زیست‌محیطی از خلاءهای قانونی مدیریت بحران آب محسوب می‌شود.

کارشناس امور آب گفت: برای مقابله با این بحران‌ها باید به مدیریت جامع منابع آب به عنوان یک اصل مهم توجه خاصی کرد و در پی یافتن راهکارهایی برای آن باشیم که امروزه یکی از مهمترین مسائل روز جامعه ما نگرش نو و توسعه پایدار به منابع آب و برنامه ریزی آن است.

بنا به گفته بستام، جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب، آبیاری قطره‌ای، زمانبندی آبیاری، محصولات مقاوم در برابر خشکی، کشت دیم، چرای تناوبی، کمپوست و مالچ، گیاهان پوششی، رویکرد کشاورزی ارگانیک می‌تواند از روش‌های صرفه جویی باشد.

هدر رفت و مصرف نادرست آب، فرسودگی شبکه و نشت آب، آبیاری سنتی بخش کشاورزی، مصارف خانگی بدون مدیریت، حفر چاه‌های غیرمجاز از جمله دلایل به وجود آمدن بحران خشکسالی بشمار می‌رود و علی رغم تذکرات داده شده مبنی بر کمبود آب، متأسفانه مصرف آب در بخش‌های مختلف ادامه یافته است.

در نهایت باید گفت بحران خشکسالی در استان اردبیل بسیار جدی است و برای برون رفت از آن می‌بایست برنامه‌ریزی جدی داشت و با توجه به اینکه مدیریت صحیح مصرف از موضوعات مهم و حیاتی در کنترل کم آبی بوده؛ نیاز است بر اساس تجارب قبلی و با در نظر گرفتن گزارش‌ها برنامه‌ریزی دقیق برای حل این معضل اندیشیده شود و در کنار تلاش‌ها و برنامه ریزی‌های مسئولان برای تأمین زیرساخت‌های حل مشکلات آبی، نیاز است خود شهروندان نیز استفاده بهینه از مایه حیات را جدی بگیرند و مشارکت صحیحی در اجرای برنامه‌های کنترل مصرف آب داشته باشند.